Ο Παγκρήτιος Σύλλογος Οχημάτων Εποχής ιδρύθηκε το 2005 από λίγους φίλους με αγάπη και μεράκι για τα κλασσικά οχήματα. Είναι επίσημα αναγνωρισμένο μη κερδοσκοπικό σωματείο πολιτισμικού χαρακτήρα και είναι ενταγμένο στο δυναμικό των συλλόγων της Ελληνικής Ομοσπονδίας Οχημάτων Εποχής.

Στην αρχή δειλά δειλά η παρέα των πέντε έξι ανθρώπων άρχισε να μεγαλώνει μέχρι που αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε τον σύλλογο μας. Σκοπός της δημιουργίας του συλλόγου μας ήταν η διάσωση, συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών οχημάτων που είχαν μείνει στην Κρήτη ενώ με αυτό τον τρόπο θα δημιουργούσαμε παράλληλα και ένα κινητό Μουσείο Κλασικών Οχημάτων το οποίο θα παρουσιάζονταν σε διάφορες εκδηλώσεις ανά την Κρήτη. Ο αείμνηστος φίλος μας και <<Πατέρας>> του συλλόγου μας Κος Κώστας Θεοχάρης (τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Οχημάτων Εποχής) από την αρχή με ιδιαίτερη αγάπη αγκάλιασε όλη αυτή την προσπάθεια ενώ αρκετές φορές ενίσχυσε και με την παρουσία του σε εκδηλώσεις όλη αυτή την προσπάθεια μας. Aπό έξι άτομα που ξεκινήσαμε σήμερα ο Σύλλογος μας έχει πάνω από εκατό δέκα ενεργά μέλη από όλη την Κρήτη με πάνω από 140 οχήματα ιδιαίτερου συλλεκτικού ενδιαφέροντος.

Το 2009 και με την στήριξη του Δημοτικού Διαμερίσματος Έξω Λακωνίων και ύστερα από ομόφωνη απόφαση  του Δήμου Αγίου Νικολάου μας παραχωρήθηκε ο χώρος που βρισκόμαστε σήμερα όπου δημιουργήσαμε τον Μουσειακό Πολυχώρο του Παγκρητίου Συλλόγου Οχημάτων Εποχής.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Έξω Λακωνίων ιδρύθηκε στις 1 Ινουαρίου του 1990 και έχει 120 εγγεγραμμένα μέλη.

Το Δ.Σ. του αποτελείται από τους:

Πρόεδρος:         Βάρδα Ζαχαρένια

Αντιπρόεδρος:  Χριστουλάκης Φραγκίσκος

Γραμματέας:     Σκουλούδη Γεωργία

Ταμίας:              Κατρινάκη Αικατερίνη

Μέλος:              Ατσαλάκης Ιωάννης

Βασικές εκδηλώσεις του συλλόγου

Εκδήλωση Πρωτοχρονιάς με τον Άη Βασίλη να μοιράζει δώρα στα παιδιά του χωριού και με την κοπή της Βασιλόπιτας για το καλό του Νέου Έτους.

Εκδήλωση για τη Μητέρας τη δεύτερη Κυριακή του Μαίου, Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας.

Εκδήλωση για τη Γυναίκα στις 8 Μαρτίου, Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, για την υποστήριξη της ισότητας.

Πασχαλινή εκδήλωση με λαμπαδάκια που μοιράζονται σε όλους τους χωριανούς, χειροποίητα καλιτσούνια και κόκκινα αυγά που βάφουν οι γυναίκες του χωριού.

Ο Κλήδονας με το παραδοσιακό γλέντι.

Εκδήλωση για τον Πατέρα την τρίτη Κυριακή του Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα του Πατέρα.

Ημέρα Αιμοδοσίας δυο φορές το χρόνο, η μια στις 14 Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Εθελοντή Αιμοδότη.

Ημέρα καθαρισμού στα Έξω Λακώνια από εθελοντές του χωριού στις 22 Απριλίου Παγκόσμια Ημέρα Καθαριότητας.

Το Κουνάλι είναι ένας μικρός οικισμός που βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Μεραμβέλλου με υψόμετρο 300μ. Απέχει από τη Νεάπολη 9χ.μ. Και 4χ.μ. Από τη Μίλατο από την άλλη πλευρά του. Παλαιότερα μαζί με τα χωριά Τσαμπί, Άγιο Αντώνιο, Ανώγεια, Αμυγδαλόλακο αποτελούσαν κοινότητα με έδρα τον Άγιο Αντώνιο. Το Κουνάλι αναφορικά απογράφεται ονομαστικά το 1832.

Η ονομασία του εικάζεται ότι προήλθε από τον αρχαίο όρο 'Κουνελιασμένο' που σημαίνει πολυγινομένο σύκο μιας και υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα πολλά δέντρα συκιάς στο χωριό.

Στην κοινότητα Αγίου Αντωνίου στεγαζόταν δύο δημοτικά σχολεία, ένα με έδρα το παραπάνω χωριό και ένα με έδρα το Κουνάλι.

Το δημοτικό σχολείο του Κουναλίου φιλοξενούσε παλιά μαθητές από τους γύρω οικισμούς, Τσαμπί, Φραθιά, Παπαδοζούρβα, Αγόρους, Αντρουλιαδό που με το περάσμα του χρόνου ερήμωσαν.

Σήμερα το σχολείο του Κουναλιού δεν λειτουργεί καθώς 'έκλεισε' το 1986 και έκτοτε έγινε η έδρα του Πολιτιστικού Συλλόγου ο οποίος είναι ενεργός από το 1995.

Φιλοξενεί τα μέλη του, μέσα εκεί γίνονται διάφορες σραστηριότητες του Συλλόγου με τη μεγαλύτερη το ετήσιο πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη του Ρηγολόγου στις 28 Αυγούστου.

Σήμερα το Κουνάλι έχει νόμιμους κατοίκους που με την βοήθεια της νεολαίας που κατοικεί σε άλλες περιοχές αλλά και του Πολιτιστικού Συλλόγου είναι πάντα 'ζωντανό' και σεβάσμιο.

Τοποθεσία-Ασχολίες κατοίκων

Ιστορικά Στοιχεία

Αναφορά σε ιστορικές πηγές

Το σημερινό χωριό είναι από τα παλαιότερα της περιοχής. Το Χουμεριάκο αναφέρεται στην επαρχία Μεραμπέλου από τον Μπαρότση το 1577. 

Παρόλο ότι στο χωριό έχε βρεθεί αρχαία λάρνακα,  πήλινα αγγεία και κομμάτια χάλκινων αντικειμένων (1958) Υστερομινωικής περιόδου (Αρχαιολογική Συλλογή Νεάπολης ) δε έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια η

χρονολογία του πρώτου οικισμού του Χουμεριάκου. Πάντως, το βέβαιο είναι ότι κατοικείται τουλάχιστον από τα χρόνια της Βενετοκρατίας. 

Για τον οικισμό γίνεται αναφορά στον κατάλογο των χωριών της Βενετικής Τούρμας (13ος και 14ος αιώνας) και στο κατάστιχο του Σεξτέριου ανάμεσα στα έτη 1227-1418. Αναφέρεται στις απογραφές των ετών 1577, 1580-1590, 1583, 1630 και το 1640 σε κάποιο έγγραφο.

Την περίοδο της Βενετοκρατίας ήταν ο τρίτος σε  πληθυσμό οικισμός της επαρχίας (η Κριτσά ήταν το μεγαλύτερο  και δεύτερο ερχόταν το Καινούργιο χωριό (Νεάπολη), ήκμασε λόγω θέσεως και 

παραγωγικότητας, αφού αναφέρεται και σαν έδρα τριών Νοταρίων (Συμβολαιογράφων). 

Τα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Χουμεριάκος σημειώνεται το 1671, το 1756, το 1834 και το 1881. Από έγγραφο του 1756 είναι γνωστό ότι στο Χουμεριάκο υπήρχε ισλαμικό τέμενος, τζαμί δηλαδή, που είχε ιδρύσει ο Σιαβούς Πασάς.

Δήμος Χουμεριάκου

Το Χουμεριάκο ήταν έδρα Δήμου στον οποίο ανήκαν τα χωριά και μετόχια, Λίμνες, Δράκος, Καλολάκκος, Αγία Πελαγία, Λενικά, Έξω Λακώνια, Βρύσες, Αμυγδάλοι, Ζένια, Αρκουδάς, Ρουσαπιδιά, Πλατυπόδι, Νικηθιανό. Επίσης όσον αφορά στον οικισμό του Αγίου Νικολάου ένα μεγάλο μέρος του υπάγονταν στο Δήμο Χουμεριάκου. Εκτός τους οικισμούς Λενικά, Πίσιδες, Κατσίκια, Ξερόκαμπο όλη η δυτική περιοχή δυτικά της Αγίας Ειρήνης μετά την οδό Περικλέους (στον Άγιο Νικόλαο) Αράπικα, Παραλιακός, Αμμούδι,

Όρμος, Καθολικό και Χαβάνια, μέχρι τα Πλευρά οι λόφοι πάνω από τη Λίμνη, η Καζάρμα, το μεγαλύτερο μέρος του Λάκκου, τα Νόμια, η Αμμούδα και ο Αγγελαμιάρης αποτελούσαν επικράτεια του δήμου Χουμεριάκου (Ο Άγιος Νικόλαος και η Περιοχή του, Έκδοση Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Αγίου Νικολάου, σελ 251, 2010). 

Οι ναοί του χωριού 

Πλήθος ναών της Βενετοκρατίας σώζονται μέσα στα όρια του οικισμού, όπως η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Γεώργιος, στην είσοδο του χωριού απ' τη Νεάπολη  όπου βρίσκεται και η βρύση του Αγίου Γεωργίου (1877), ο Άγιος Κήρυκος κ.α., καθώς και στην αγροτική περιφέρεια του Χουμεριάκου, όπως ο Άγιος Παντελεήμονας, με την αξιοπρόσεκτη πόρτα και το Αγιοθύριδο, εξαιρετικής γλυπτικής τέχνης.

Ιερά Μονή Αγίων Πάντων 

Η Μονή αναφέρεται σε έγγραφο του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου του έτους 1699. Η αναφορά αυτή επιβεβαιώνει το γεγονός οτι η Μονή υπήρχε και πριν το 1646 και πιθανότατα λειτουργούσε και το 1699. 

Ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου

Ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου παρουσιάζει και ιστορικό ενδιαφέρον

Από επιγραφή πληροφορούμαστε ότι ανακαινίστηκε  το 1584 από τους αδελφούς Καλλονάδες:

 «ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΑΔΕΛΦΟΙ ΟΙ ΚΑΛΛΟΝΑΔΕΣ ΤΗ ΑΥΤΗ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΔΩ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΑΝ ΠΑΡΕΞ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΦΠΔ’ ΘΑΝΟΝΤΟΣ ΔΕ ΜΕΤΑ ΕΞ ΕΤΗ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΝ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΝΑΟΝ ΕΓΓΥΣ ΕΠΗΞΑΤΟ.  ΑΦΠΟΘ’».

Μετά το 1869 μετατράπηκε  σε τζαμί από τους Τούρκους του Χουμεριάκου, η επιγραφή όμως διασώθηκε από τον Κωστή Αδοσίδη ο οποίος και τη μετέφερε στη μονή «Κρεμαστά». Πέρασε και άλλες περιπέτειες, ώσπου στα1897 ξανάγινε εκκλησία και στα 1934 κατεδαφίσθηκε και χτίστηκε στη θέση της ο σημερινός δίκλιτος μεγαλοπρεπής  ναός. 

Ο ναός της Παναγίας Κουμπελίνας

Ειδικά αξίζει να αναφερθεί ο ναός της Παναγίας Κουμπελίνας που αποτελεί είναι ένα εξαιρετικής τέχνης βυζαντινό μνημείο. Πήρε το όνομά του από τον χαρακτηριστικό του τρούλο, ο οποίος λέγεται κουμπές στα τούρκικα. 

Είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και εορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων πολλοί « Δεκαπεντάριζαν » τον Αύγουστο, στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για το μοναδικό σωζόμενο παράδειγμα στην Ανατολική Κρήτη, σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού. Το κύριο τμήμα του ναού χρονολογείται στο τέλος του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα, ενώ στα χρόνια της Βενετοκρατίας χρονολογείται ο

νάρθηκας που προστέθηκε, εγκάρσια στα δυτικά του. Αξιόλογα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία του ναού είναι ο τρούλος, η οδοντωτή ταινία κάτω από τα κεραμίδια, τα τυφλά αψιδώματα, η εναλλασσόμενη τοιχοποιία από λίθους και πλίνθους και το λιθανάγλυφο περίθυρο της εισόδου. Όλα τα στοιχεία της τοιχοδομίας στο εσωτερικό του ναού ήταν καλυμμένα από τις τοιχογραφίες που φαίνεται πως κοσμούσαν το ναό. Το όνομα Κουμπελίνα αναφέρεται από Κρητικό Νίκο Καζαντζάκη στο γνωστό  έργο του "Καπετάν Μιχάλης" :

Οι κρήνες (βρύσες) του χωριού 

Στο χωρίο υπάρχουν  κρήνες που ήταν τα μέρη ύδρευσης του χωριού όπως ο Μαγατζές, το Πηγαϊδούλι και η Πηγαϊδούλα. 

Η κρήνη (βρύση) του Αγίου Γεωργίου

Ιδιαίτερη αναφορά χρήζει η κρήνη του Αγίου Γεωργίου. Η κρήνη βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Χουμεριάκου που είναι γνωστή ως πλατεία της Βρύσης ή πλατεία Αγίου Γεωργίου (από το ομώνυμο εκκλησάκι). Βορειοδυτικά της κρήνης και σε μικρή απόσταση από αυτή υπάρχει πηγάδι και το αντλιοστάσιο. Η κρήνη έχει δημιουργηθεί στο νότιο όριο της πλατείας και εμφανίζεται "εντοιχισμένη" σε τοίχο αντιστήριξης που καλύπτει την υπάρχουσα υψομετρική διαφορά των δύο επιπέδων. Έτσι, είναι ορατή μόνο η πρόσοψή της. Η πρόσοψη της κρήνης είναι κατασκευασμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια. Είναι κτισμένη με ανεπίχριστη λαξευμένη λιθοδομή κατά το ισόδομο

σύστημα. Το κεντρικό τμήμα της κατασκευής προεξέχει ελαφρά. Στο κέντρο του δημιουργείται "καμάρα" με ημικυκλικό τόξο, στο τύμπανο της οποίας βρίσκονται τα στόμια εκροής του νερού. Τα στόμια περιβάλλονται με ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο. Στην βάση της "καμάρας" υπάρχει λίθινη λαξευτή γούρνα. Στο δυτικό άκρο της κρήνης υπάρχει χαμηλότερο στόμιο και δύο μικρότερες λίθινες γούρνες για το πότισμα των ζώων. 

Στην κορυφή του κεντρικού τμήματος έχουν εντοιχιστεί δύο λίθινες εγχάρακτες πλάκες: στην πρώτη απεικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος και στην δεύτερη αναγράφεται η επιγραφή: 

"Ωκοδόμηση Δημαρχεύοντος Κ. Ν. Μουρελάκη τη φιλίτιμω συνδρομή της κοινότητας Χουμεριάκου εν έτει 1887 25 Οκτωβρίου". Η κατασκευή στέφεται με απλό γείσο σε ελαφρά προεξοχή. 

Η Ρομάνα Πορτέλα 

Το κτιριακό αυτό συγκρότημα βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Χουμεριάκου και αποτελούσε αστική κατοικία της εποχής της βενετοκρατίας (Palazzo) χρονολογούμενο στον 16ο -17ο μ.Χ. αιώνα με βάση τα μορφολογικά και κατασκευαστικά του στοιχεία. 

Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικούσε ο Χουρσίτ πασάς. Είχε απαγάγει μια όμορφη Κριτσωτοπούλα, κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, τη ΄΄Ροδάνθη΄΄ , η οποία τον σκότωσε για να γλυτώσει απ' αυτόν και στη συνέχεια κατέφυγε στα Λασιθιώτικα βουνά όπου συνάντησε τον καπετάν Καζάνη προκειμένου να πολεμήσει μαζί με τους αντάρτες τους Τούρκους και στην πορεία αυτή διακρίθηκε για την τόλμη και το θάρρος της.

Διασώζει το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού βενετσιάνικου κτίσματος με ορισμένες προσθήκες οθωμανικής περιόδου. Έχει επιμελημένη κατασκευή και ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. «Την αρχική μεγαλοπρέπεια του μνημείου δηλώνει η επιβλητική θύρα εισόδου στον αύλειο χώρο του κτιριακού συγκροτήματος. Το ημικυκλικό θύρωμα διαμορφώνεται εναλλάξ από επίπεδους και εξέχοντες ορθογώνιους λίθους με καμπυλωμένες τις ακμές τους. Το θύρωμα εγγράφεται μέσα σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο από λαξευτή λιθοδομή που επιστρέφεται με εξέχον γείσο. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η

λίθινη κλίμακα που οδηγεί στον όροφο η οποία κάμπτεται σε σχήμα Γ. Το κτίριο μνημονεύεται στο έργο του Giuseppe Gerola «I monumenti veneti nell' isola di Creta» τομ. ΙΙΙ. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 2 του Ν/. 3028/2002 «περί προστασίας των Αρχαιοτήτων και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» το συγκρότημα αποτελεί αρχαίο μνημείο και προστατεύεται από τις διατάξεις του παραπάνω νόμου». Ο χώρος χρειάζεται να αναδειχτεί περισσότερο με διάφορες παρεμβάσεις, έτσι ώστε να αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών.

Το Πανηγύρι του χωριού

Κάθε χρόνο αποτελεί σημαντικό γεγονός η ημέρα του Αγίου Παντελεήμονα . Εκτός από το θρησκευτικό χαρακτήρα της γιορτής, διοργανώνεται και το παραδοσιακό γλέντι στο χώρο του παλαιού σχολείου. Να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια, όχι και τόσο μακρινά υπήρχαν 2 και 3 διαφορετικά σημεία  γλεντιού στο χωριό. Συνήθως η διοργάνωση γινόταν από τον Πολιτιστικό σύλλογο και οι άνθρωποι που είχαν ασχοληθεί είχαν καταφέρει να έχει πάντα επιτυχία. Το τελευταίο διάστημα ανέλαβε ένα νέο Δ.Σ. το οποίο φιλοδοξεί να επαναφέρει (είχε σταματήσει για λίγα χρόνια) το παραδοσιακό αυτό πανηγύρι-γλέντι. Ο χώρος που πραγματοποιείται το γλέντι είναι ο αύλειος  χώρος του Δημοτικού Σχολείου, με την επιβλητική παρουσία της ΄΄ Παναγίας της Κουμπελίνας ΄΄ και το πολύ πράσινο που περιβάλλει το χώρο, ο νερόμυλος και η θέα προς το χωριό είναι ένα θαυμάσιο σκηνικό για κάθε επισκέπτη, που έχει την ευκαιρία να γευτεί παραδοσιακά φαγητά από τις νοικοκυρές του χωριού και να διασκεδάσει με επιλεγμένους κρητικούς καλλιτέχνες.